1. Ruimte en water

Het programma Ruimte en water heeft als doel:

Het programma bestaat uit de deelprogramma's:

• Ruimtelijke ontwikkeling
• Waterbeheer

Ruimte
Alle ruimte in onze provincie heeft een bestemming. Elke nieuwe ontwikkeling betekent iets voor een andere bestaande of nieuwe ontwikkeling. De hoofdopgave is een goede ruimtelijke afweging te maken voor een ontwikkeling, een gebied en de provincie Groningen als geheel. Door ruimtelijke, structurerende en samenhangende afwegingen en keuzes vooraf, wordt uitvoering gegeven aan bestaande en nieuwe ontwikkelingen met ruimtelijke weerslag.
De viewer 'Inzicht in Ruimte' helpt ons om deze samenhangende keuzes in beeld te brengen en integrale afwegingen te maken. In samenwerking met gemeenten dragen wij bij aan de gemeentelijke omgevingsplannen en projecten. Kwaliteitsinstrumenten en een goede ruimtelijke planning dragen bij om keuzes te maken door bijvoorbeeld ontwerpend onderzoek. Deze instrumenten dragen bij aan de hoofddoelstelling voor het bereiken van ruimtelijke kwaliteit: kwaliteit in gebruikswaarde, toekomstwaarde en belevingswaarde. Hiermee werken we aan een toekomstbestendige werk, woon-en leefomgeving voor de inwoners van de provincie Groningen. Dit wordt bereikt door het in samenhang brengen van de grote opgaven als wonen en mobiliteit, versterking, de energietransitie, landbouw en toekomstperspectief met het doel van behoud en verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving en leefkwaliteit. Vanuit het in 2022 vastgelegde Koersdocument 'Dit is Groningen', waarin de keuzes op hoofdlijnen staan, is in 2023 doorgewerkt aan onze nieuwe Omgevingsvisie. Deze komt tot stand in samenspraak met de betrokken overheden, stakeholders en inwoners. Zo wordt bijgedragen aan de doelstellingen van verschillende regionale opgaven beleidsprogramma's.
In december is het ruimtelijk voorstel NOVEX (Nationale Omgevingsvisie Executie) 'Dit is Groningen, waardevol Groningen' afgerond dat het antwoord van de provincie is op het verzoek van het Rijk om ruimte te vinden voor 22 nationale programma's. Daarvoor hebben we als basis een kwaliteitskaart ontwikkeld, waarin we de ruimtelijke kwaliteit in de provincie hebben weergegeven. Dat is de basis onder het ruimtelijk voorstel. Daarop hebben we met ondersteuning van vooraanstaande externe ruimtelijke bureaus, en met actieve inbreng van de Groninger gemeenten, waterschappen en het waterbedrijf ontwerpend invulling gegeven aan het ruimtelijk voorstel van de provincie. Ook hebben we vanuit de ruimtelijke kwaliteit en brede welvaart randvoorwaarden geformuleerd en aangegeven welke inspanningen van rijkszijde noodzakelijk zijn om ons ruimtelijk voorstel invulling te geven. In 2024 worden de ruimtelijke voorstellen van de twaalf provincies samengevoegd en beoordeeld om te kunnen komen tot ruimtelijke arrangementen en uiteindelijk de Nota Ruimte die het Rijk aan het voorbereiden is.

Ook is de Omgevingsverordening is beleidsneutraal omgezet naar de vorm zoals vereist onder de nieuwe Omgevingswet die per 1 januari 2024 is ingegaan.
In 2022 is in het Koersdocument Omgevingsvisie een richting geformuleerd omtrent bovenregionale bedrijventerreinen waarbij is gekozen om uit te gaan van vijf bovenregionale bedrijvenclusters met een eigen profiel. Deze zogeheten XXL-bedrijventerreinen zijn ook meegenomen in het ruimtelijk voorstel NOVEX. We vragen bij ontwikkelingen nadrukkelijk om een goede ruimtelijke inpassing, we houden als provincie de regie op een goed proces, op kwaliteit en op meervoudig ruimtegebruik. En we zetten in op maatschappelijke meerwaarde. Samen met de gemeente Midden-Groningen, Oldambt en Veendam is de ruimtelijk economische perspectief A7/N33 opgesteld. Voor het gebied rondom de N366 wordt met gemeenten en de provincie Drenthe aan een vergelijkbaar perspectief gewerkt. Het perspectief dient als bouwsteen voor de omgevingsvisies en gemeentelijke bedrijventerreinenvisies en is in concept gereed. De conceptvisie is voorgelegd aan stakeholders uit het gebied en wordt op punten aangepast, waarna het perspectief afgerond wordt.

In opdracht van de vijf betrokken overheden is afgelopen zomer het adviesrapport opgeleverd om te komen tot een Regionaal Raamwerk Matsloot-Westpoort; een kader waarbinnen ontwikkelingen kunnen landen op een manier dat de gebiedskwaliteiten worden behouden en versterkt. De betrokken bestuurders onderschrijven het gezamenlijk streefdoel en de benoemde uitgangspunten. Het regionaal raamwerk is echter nog niet gereed, en daarom is ingestemd met een vervolgproces dat nu loopt. Stakeholders en raden en staten zijn geïnformeerd over de resultaten tot nu toe en het vervolgproces.

Bij de ontwikkeling van de Oostpolder (uitbreiding van de Eemshaven) zitten we in de fase van planuitwerking en dit doen we middels een open planproces. In 2023 is de Structuurvisie Oostpolder vastgesteld en is gestart met de opmaak van een Provinciaal Inpassingsplan inclusief milieueffectrapportage.
De landschappelijke inpassing van ruimtelijke ontwikkelingen, zoals zonneparken, is in 2023 door middel van maatwerktrajecten begeleid door het Atelier Ruimtelijke kwaliteit en landschap. De subsidieregeling ruimtelijke kwaliteit heeft het opstellen van plannen van onder andere gemeenten en maatschappelijke organisaties met specifiek aandacht voor ruimtelijke en landschappelijke kwaliteit mogelijk gemaakt.

Water en klimaatadaptatie
Het jaar 2023 eindigde met heel veel water, het was zeer nat. Ondanks deze langdurige en zware regenval is Groningen veilig gebleven. Hoewel lokaal zeker sprake is geweest van wateroverlast situaties, zijn de waterschappen 'in control' gebleven. Er is veel aandacht voor geweest in de media en inwoners van Groningen zijn positief over de inspanningen van de waterschappen. Dit is te danken aan de investeringen die sinds de wateroverlast in 1998 in het watersysteem zijn gedaan. Het betekent niet dat het klaar is. In oktober 2023 verscheen de rapportage van het KNMI met geactualiseerde klimaatscenario's. Die scenario's worden benut om het water- en klimaatadaptatiebeleid te actualiseren en in programma's uit te werken. Want dat het klimaat verder verandert (het wordt natter, droger, heter en een zeespiegelstijging) is een gegeven. En wat het betekent voor onze toekomstige inspanningen om Groningen, samen met de waterschappen, in de toekomst veilig te houden? Daar zijn we continu mee aan de slag.

De provincie staat de komende jaren voor een aantal grote opgaven, zoals de woningbouw, de energie- en de landbouwtransitie. Het is van belang om het principe Water en Bodem Sturend als uitgangspunt te nemen, ook als invulling van de rijksbrief op dit thema. Hierbij is de inzet dat we niet over de grenzen van het water- en bodemsysteem gaan, zodat ruimtegebruik duurzaam blijft. Ruimtelijke keuzes op basis van water en bodem bieden houdbare kaders en randvoorwaarden voor de regionale ruimtelijke inrichting.

Het op peil houden van de zoetwatervoorziening in Groningen is een uitdaging. De lange periode van droogte in het afgelopen jaar heeft opnieuw laten zien dat het altijd hebben van voldoende water van goede kwaliteit geen vanzelfsprekendheid is. Mede daardoor zijn wij meer actief betrokken bij de discussie over de verdeling van het IJsselmeerwater. De actuele reserves van Waterbedrijf Groningen zijn relatief klein. Bij bestaande winningen in Sellingen en De Groeve (Drenthe) zijn werkzaamheden gestart om meer drinkwater te kunnen winnen. Ook hebben we dit jaar verdere stappen gezet in het dossier ASV's (Aanvullende Strategische Voorraden), wat zich richt op het kunnen voldoen aan de drinkwatervraag op lange termijn (2050). Er is een diepe grondboring uitgevoerd bij Hebrecht om na te kunnen gaan of de bodem daar geschikt is voor het op termijn kunnen winnen van drinkwater. Ook zijn we gestart met de plan-m.e.r. procedure voor de in 2022 aangewezen zoekgebieden voor strategische drinkwaterwinning.

Een belangrijke basis voor alle functies in de provincie in Groningen is schoon en gezond water. Via de uitvoering van de Europese Kaderrichtlijn Water werken we hieraan. De Kaderrichtlijn Water vereist dat we in 2027 voldoen aan de waterkwaliteitsdoelen. Het behalen van de doelen is nog een grote opgave, waaraan ook middels programma's zoals Transitie Landelijk Gebied en Deltaplan Agrarisch Waterbeheer is en wordt gewerkt. We doen dit in goed overleg en nauwe samenwerking met de waterschappen.

Eind 2023 hebben wij het ontwerp Regionaal Waterprogramma (Programma Water onder de nieuwe Omgevingsvisie) vastgesteld en ter inzage gelegd. Met het vaststellen van het Regionaal Waterprogramma voldoen we aan de verplichting vanuit de Omgevingswet. In dit eerste Regionaal Waterprogramma zijn alleen de wettelijk verplichte onderdelen opgenomen. Tegelijkertijd hebben wij ook een bouwstenendocument vastgesteld waarin belangrijke beleidsontwikkelingen binnen de 'waterwereld' zijn opgesomd. Een belangrijk thema hierbinnen is de verdere integrale uitwerking van de principes Water en Bodem Sturend. Het bouwstenendocument markeert de start van de participatie voor een volgend en uitgebreider Programma Water, waarin de strategische keuzes uit de Omgevingsvisie zullen worden uitgewerkt naar maatregelen.

Op 9 november organiseerde het Rijk het jaarlijkse Deltacongres, ditmaal in Groningen. Zo'n 1500 professionals uit geheel Nederland hebben deelgenomen aan het congres. De dag ervoor was er een regionaal excursie programma, georganiseerd door provincie Groningen, gemeente Groningen en waterschap Noorderzijlvest (tien excursies met een netwerkborrel in de Oosterpoort).

De samenwerkingsregio klimaatadaptatie Groningen/Noord-Drenthe heeft de in 2022 vastgestelde Regionale Adaptatiestrategie nader uitgewerkt in een Regionale Uitvoeringsagenda. Deze agenda is door de 22 partijen ondertekend. De provincie coördineert vanaf september deze samenwerking. Met het vaststellen van de Regionale Uitvoeringsagenda komt de samenwerking in een andere fase, namelijk ervoor te zorgen dat de acties uit de agenda gezamenlijk worden opgepakt en uitgevoerd. In 2023 is de eerste aanvraag voor impulsgeld van het Rijk ontvangen en is een tweede aanvraag door de werkregio ingediend. Met deze aanvraag is aanspraak gedaan op het gehele bedrag dat door het Rijk is gereserveerd voor de werkregio (€ 13,1 miljoen).
We zien betrokkenheid en bewustwording van publiek als een voorwaarde en als secundair doel van ons beleid. Bijzondere aandacht hebben we voor jongeren. Een student van NHL Stenden heeft een onderzoek uitgevoerd naar jongerenparticipatie op het thema Klimaatadaptatie. Er is op basis van de conclusies en aanbevelingen een eerste stap gezet naar een regionaal netwerk rond jongerenparticipatie en klimaatadaptatie. De activiteiten rond de thema's bewustwording en jongerenparticipatie worden vanuit de samenwerkingsregio opgepakt en ondersteund.