6.2. Erfgoed en archeologie

Resultaat 2023

• We hebben in 2023 gewerkt aan de volgende door ons vastgestelde onderdelen die voortvloeien uit de tussenevaluatie (zie brief d.d. 1 februari 2023):

1. Ruimtelijke kwaliteit centraal stellen bij alle programma's/opgaven met ruimtelijke consequenties;
2. Meer integrale aanpak en verbinding tussen provinciale opgaven en ERL;
3. Uitrol kennis opgedaan vanuit het Erfgoedprogramma;
4. Inzet benodigd op lobby voor aanvullende middelen;
5. Onderzoek naar juiste ondersteuning aan gemeenten.

• In ons hoofdlijnenakkoord hebben wij ERL met één jaar verlengd tot en met 2027 en hebben we extra middelen beschikbaar gesteld.

• Het Erfgoedprogramma voor het aardbevingsgebied is als 'special' opgenomen in de kaders van het Nationaal Programma Groningen. Het Erfgoedprogramma is in 2020 geactualiseerd en aangevuld. Hiervoor is € 20 miljoen beschikbaar gesteld. In 2023 is gewerkt aan:
  • Uitvoering diverse subsidieregelingen voor rijks- en gemeentelijke monumenten en karakteristieke panden (GRRG, RORG, SOK);
  • Uitvoering Erfgoedloket in verbrede vorm (incl. inzet voor karakteristieke panden en agrarisch erfgoed);
  • Uitvoering van het Actieplan agrarisch erfgoed Erfgoedprogramma 2020-2023: De gemeenten in het aardbevingsgebied zijn overeengekomen om gezamenlijk een boerderijenvisie op te stellen. In 2023 is het plan van aanpak hiervoor vastgesteld en is gestart met het werven van een programmaleider.
  • Vaststellen pilotplan voor een integrale aanpak van erfgoed en hierin de afspraken tussen betrokken organisaties mee te nemen. Dit plan is opgesteld door een kwartiermaker en komt voort uit een onderzoek door de Vereniging Groninger Monumenteigenaren naar bundeling subsidies, schadeherstel en versterking van/voor rijksmonumenten. Het pilotplan is definitief vastgesteld. Medio september heeft de aftrap plaatsgevonden voor de eerste pilotprojecten.
  • Het optimaliseren van de restauratiesector door in te zetten op vakmanschap, kennisontwikkeling, onderwijs en innovatie. Onderdeel hiervan is een aantal experimenten zoals het opzetten van werkplaatsen/Erfgoedlab en een kennisdatabase. Op 15 maart 2023 is het Erfgoedlab van start gegaan. In 2023 hebben daarna nog vier bijeenkomsten plaats gevonden over diverse thema's.
• De Stuurgroep Erfgoedprogramma en het Nationaal Programma Groningen hebben ingestemd met het verlengen van het Erfgoedprogramma (NPG-deel) met twee jaar. Hiervoor is een toekomstscenario vastgesteld.
• In de kabinetsreactie Nij Begun op de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen heeft het kabinet toegezegd het Erfgoedprogramma tot en met 2028 te verlengen en hiervoor € 73 miljoen uit te trekken. Hierin zitten ook middelen voor de verbreding van succesvolle instrumenten uit het Erfgoedprogramma over de rest van de provincie. In 2023 is gewerkt aan een SPUK-aanvraag voor het verkrijgen van deze middelen.

• Het onderdeel ERL is in het kader van het thematisch deel NPG grotendeels opgenomen onder het hoofdstuk Ons Groninger Landschap. In 2021 en 2022 is in dit kader subsidie verleend vanuit het Thematisch deel NPG-hoofdstuk Ons Groninger Landschap aan de Vrijetijdsmakelaar en aan Soundings. ERL maakt onderdeel uit van deze projecten. In 2023 is een nieuw provinciaal programma NPG opgesteld dat goed aansluit bij de opgave ERL. Ook in de uitvoering wordt de verbinding met de opgave gelegd.

• Libau ontwikkelt een plan om de aanbevelingen te concretiseren naar actiepunten. Hierbij wordt aansluiting gezocht met de ontwikkeling van de Kwaliteitsgids en de Omgevingsvisie. De eerste fase is afgerond. Nadruk op de aanbevelingen in de lopende - tweede en tevens laatste - fase is het ontwikkelen van een 'stappenplan' voor gebruikers waarin tools aangereikt worden om in ontwerpprocessen ruimtelijke kwaliteit centraal te zetten. In het najaar van 2023 is een testfase gestart van het stappenplan bij enkele gemeenten en is gewerkt aan het opstellen van een pamflet. Omdat het opleveren van deze opdracht langer duurt dan in 2022 is voorzien, zijn de definitieve aanbevelingen in 2024 beschikbaar.

• Wij zijn in afwachting van vervolgstappen pilot gebiedsbiografie (zie hierboven). Daarnaast wordt gewerkt aan een plan om de teksten van de gebiedsbiografie door middel van beeld door te ontwikkelen en zo toegankelijker te maken voor de kwaliteitsgids. Hiervoor is in 2023  subsidie toegekend door het ministerie van OCW.

• In de Stuurgroep ERL van februari 2020 is ingestemd met het opstellen van een stimuleringsprogramma Agrarisch Landschappelijk Bouwen. In verband met corona is hieraan na het houden van een startbijeenkomst met de betrokken stakeholders nog geen vervolg gegeven. Er vond een inventarisatie plaats welke acties we voor het stimuleringsprogramma kunnen oppakken. In het najaar van 2023 is gestart met het onderdeel Catalogus Groninger Stallen en Schuren.  

• Het Steunpunt Ruimtelijke Kwaliteit is met een jaar verlengd (tot en met eerste kwartaal 2024). Zij voeren ook het netwerk Ruimtemakers uit. In het vierde kwartaal van 2023 is gestart met de evaluatie van de werking van het Steunpunt Ruimtelijke Kwaliteit. Dit maakt onderdeel uit van een onderzoek naar de gewenste ondersteuning door gemeenten op de ERL-onderwerpen.  

• Uitvoering GRRG (Groot Onderhoud en Restauratie Rijksmonumenten Groningen): De besluitvorming over de tweede tender 2022 heeft in 2023 plaatsgevonden. In 2022 is duidelijk geworden dat de ministeries van OCW en EZK de cofinanciering van de subsidieregelingen voortzetten tot en met 2025 (EZK in eerste instantie alleen voor 2023). In 2023 hebben twee tenders opengestaan. De besluitvorming over de tweede tender vindt plaats in 2024.
• In 2023 is gestart met de evaluatie van de GRRG. Dit vormt de basis voor een aanpassing van de regeling vanaf mei 2024.
• Uitvoering RORG (Regulier Onderhoud Rijksmonumenten Groningen) in bevingsgebied en SOK (Subsidieregeling regulier Onderhoud Karakteristieke panden en gemeentelijke monumenten) verlopen volgens plan. Deze zijn in 2023 eveneens geëvalueerd (mede naar aanleiding van de tussenevaluatie ERL) en aangepast. Deze aanpassingen gaan per 2024 in.

• In 2023 zijn de gemeenten Groningen en Eemsdelta (onderdeel Appingedam) opgenomen in de Erfgoedmonitor. Dit past allemaal in de verlengde opdracht voor de nulmeting aan Fenicks. Westerwolde en delen van Westerkwartier waren in 2023 nog niet gereed met het aanwijzen van de karakteristieke panden.
• Eind 2022 is ingestemd met een opdracht aan Fenicks voor het in kaart brengen van het energieverbruik van de monumenten in Groningen. Dat is eind 2023 afgerond.

• In het najaar 2022 is fase 2 van MOMAr gestart met de implementatie van het Action Plan in het reguliere beleid. In 2023 is het Erfgoedlab van start gegaan en is er in maart een uitwisseling naar Zaragoza geweest voor de Final Conference om de eerste bevindingen te presenteren. In juli 2023 is het project afgerond en verantwoord richting Interreg Europe. Het project is definitief goedgekeurd door Interreg Europe.

• Het netwerk Ruimtemakers dat bestaat uit ruimtelijke kwaliteitsambtenaren van gemeenten, waterschappen en provincie, komt volgens afspraak drie à vier keer bij elkaar en wordt georganiseerd door het Steunpunt Ruimtelijke kwaliteit.

• Op het gebied van archeologisch en gebouwd erfgoed vullen wij een aantal wettelijke taken in; wij geven dit vorm via Libau Steunpunt Cultureel Erfgoed, Stichting Monumentenwacht en het Noordelijk Archeologisch Depot. Vanuit de Wet revitalisering generiek toezicht houden wij toezicht op de uitvoering van de wettelijke taken van gemeenten (Interbestuurlijk Toezicht). Voor de presentatie en participatie van archeologie en gebouwd erfgoed worden initiatieven gefaciliteerd.

• Voor het behalen van de resultaten en ambities uit de opgave ERL (Erfgoed, ruimtelijke kwaliteit en landschap), zie Programma ERL 2017-2026, zitten we op koers. In 2022 heeft tevens een uitgebreide tussenevaluatie plaatsgevonden naar de voortgang van het programma. Aandachtspunten voor de tweede helft van ERL hebben wij vastgesteld:

1. Ruimtelijke kwaliteit centraal stellen bij alle programma's/opgaven met ruimtelijke consequenties;
2. Meer integrale aanpak en verbinding tussen provinciale opgaven en ERL;
3. Uitrol kennis opgedaan vanuit het erfgoedprogramma;
4. Inzet benodigd op lobby voor aanvullende middelen;
5. Onderzoek naar juiste ondersteuning aan gemeenten.