Beleidsdoel Natuurnetwerk Nederland

Beleidsdoel Natuurnetwerk Nederland

Beschermen en ontwikkelen van de biodiversiteit binnen het Natuurnetwerk Nederland

Indicatoren
	Realisatiewaarden				Streefwaarden
Omschrijving	2020	2021	2022	2023	2023	2024	2025	2026
Verplichte indicatoren (BBV)
Ingerichte NNN: Ontwikkeling van nieuwe natuurwaarden binnen het Natuurnetwerk Nederland (in ha)¹⁾ Landelijke waarde	377	432	8	12,5	104	127	118	662
Beheer NNN: Beheer van natuurwaarden binnen het Natuurnetwerk Nederland (in ha) ¹⁾ Landelijke waarde	21.096	21.517	21.520	21.532	21.699	21.826	21.944	22.606
Eigen indicatoren
Toename areaal verworven gronden ten behoeve van NNN (in ha)	101	86	59	127	115	115	115	115

De realisatiegegevens 2020 tot en met 2022 zijn afkomstig uit de Voortgangsrapportage Natuur (Prolander). Streefwaarden 2023 tot en met 2026 betroffen een inschatting van Prolander op basis van actuele inzichten uit de Prestatieovereenkomst Prolander 2023. De beheercijfers betreffen het NNN op land en het Groningse deel van de Waddenzee.

NB. Bij het opstellen van de prestatieovereenkomst Prolander 2023 is een onjuist aantal hectare opgenomen als streefwaarde voor 2023. Dit is bij de voortgangsrapportage Prestatieovereenkomst Prolander gecorrigeerd naar het juiste streefgetal van 13 ha.

Bestaande prioriteiten

Prestatie	Voort-gang	Toelichting
Reductie van CO₂; Bossen
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Aanleg extra (voedsel)bos en hout.	groen	Op basis van de nieuwe subsidieregeling Bos en Hout konden in 2023 subsidieaanvragen worden ingediend. De subsidieregeling behelst een brede regeling met vijf (voorheen drie) programmalijnen - van bossen en landschapselementen in landelijk gebied tot aan groen op schoolpleinen in stad en dorp. In 2023 zijn 26 aanvragen ingediend. Het betreft in totaal 19,55 hectare (ha) nieuwe aanplant.Er is in 2023 een incidentele subsidie verstrekt voor het project Pilot revitalisering Kolham aan Bosgroep Noordoost-Nederland (namens Dorpsbelangen Kolham). Het project betreft omvorming van ca. 14 ha naaldbos naar een gevarieerd bos met streekeigen, klimaatbestendige soorten en een grote plus op de ecologie en belevingswaarde. Voor de bosaanplant op de twee locaties in Marum (7,5 ha) is het ontwerp gereed en is er gestart met het gebiedsproces. (Aanplant zal in het plantseizoen 2024 plaatsvinden.) Bij het Klimaatbos bij Groningen (7,5 ha) zijn de schetsen gereed en heeft tijdens de Boomfeestdag de eerste aanplant door scholieren plaatsgevonden. (Verdere aanplant vindt plaats in 2024.) In Muntendam (7 ha) is het eerste ontwerp klaar en wordt in 2024 gestart met het gebiedsproces. Vanuit het programma Bos en Hout wordt de aanplant van 5,1 ha bos bij Blauwestad gefinancierd. (Aanplant zal in het plantseizoen 2024 plaatsvinden.)
Biodiversiteit: Vergroten natuurwaarden in natuur- en landbouwgebied en toegankelijk voor recreatie en toerisme (vergroten, ontwikkelen en versterken toeristische infrastructuur)
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Oplossen geïnventariseerde recreatieve knelpunten samen met terrein beherende organisaties;	groen	Jaarlijks verkennen we met terreinbeherende organisaties of we de recreatieve ontsluiting van natuurterreinen nog verder kunnen verbeteren. De afgelopen jaren zijn diverse projecten op dit vlak reeds gesubsidieerd. In 2023 zijn aan twee toeristisch recreatieve projecten financiële bijdragen verleend.
Versterken toeristische infrastructuur en ontsluiting in omgeving van het Natuurnetwerk Nederland (in 2024 afhankelijk van programma nieuw college);	groen	De provincie Groningen heeft een sluitend recreatief routenetwerk (wandelen en fietsen). Bij de aanleg van dit netwerk is rekening gehouden met de bestaande natuurgebieden. Ook bij de aanleg van nieuwe natuurgebieden wordt rekening gehouden met aansluiting op het routenetwerk.
Vergroten natuurwaarden in natuur- en landbouwgebied en toegankelijk voor recreatie en toerisme (vergroten, ontwikkelen en versterken toeristische infrastructuur): in concreto drie projecten ter verbetering toeristische infrastructuur van natuurterreinen.	groen	Er is uitvoering gegeven aan twee projecten waarbij toeristische infrastructuur en natuurbeleving worden versterkt, met speciale aandacht voor mindervaliden. Het betreft de cofinanciering van een wandel-fietspont in het Zuidlaardermeergebied en de aanleg van voorzieningen in de vogelkijkhut Kropswolder- buitenpolder van Het Groninger Landschap.
Versterking soortenbeleid
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Maatregelen ter versterking/begeleiding akkerweidevogels, wolf, bever en zeehonden en exoten en Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF);	groen	Het langjarig onderzoek naar de effecten van predatie op weidevogels en de effectiviteit van het beheer is voortgezet, ter ondersteuning van ons faunabeleid. Er is een jaarlijkse financiële bijdrage aan het onderhoud van de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) verleend. Ook is een financiële bijdrage verleend inzake aanvullende beheermaatregelen tegen invasieve waterplanten (grote waternavel) in het Noord-Willemskanaal.
Procesgeld inzetten ten behoeve van beleidsuitwerking doelsoorten;	groen	We hebben middelen ingezet voor uitvoering van het beverbeheerplan en zeehondenakkoord.
Wolfwerende noodrasters aanschaffen.	groen	De noodrasters zijn sinds het najaar 2022 aangeschaft. Zowel in 2022 als in 2023 zijn de rasters niet gebruikt, er is geen beroep op gedaan.
Realisatie Waddenopgave en Eems-Dollard
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Start inrichting Groote Polder (fase 1) afronden verkenning en besluitvorming over de omlegging van het spui, de recreatiesluis in het centrum van Delfzijl en de zoetwatervoorziening (Groote Polder fase 2). (Met de daadwerkelijke inrichting van de Groote Polder wordt gewacht tot er duidelijkheid is over het project Eemszijlen omdat dit consequenties heeft voor de inrichting. Voor het project Eemszijlen is een MIRT-verkenning (Meerjaren-programma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) gestart. De belangrijkste stap die gezet wordt is het in beeld brengen van de effecten op het watersysteem. De inrichting van de Groote Polder kan naar verwachting in 2023 starten op het moment dat duidelijk is of de spui-locatie verlegd gaat worden, omdat de doorgang door de primaire kering aangepast moet worden op het moment dat het spui verlegd gaat worden.)	oranje	De MIRT-verkenning is eind 2023 afgerond. De belangrijkste stap die in de MIRT-verkenning Eemszijlen is gezet, is het in beeld brengen van de effecten op het watersysteem en de sluizen in Delfzijl en de opschaling van natuurlijke slibinvang, dat wordt verkend binnen het IBP-project VLOED. Investeringen in het watersysteem worden vooralsnog niet genomen, hiervoor is door de functionele beheerders (Rijkswaterstaat en waterschap Hunze en Aa's) aangegeven dat aanvullende studies noodzakelijk zijn. Aanvullend aan de Groote Polder is in 2023 211 hectare grond aangekocht. Het ruimtelijke proces voor de invulling van deze gronden beogen we in 2024 met de omgeving te starten.
Stevig bestuurlijke rol in Bestuurlijk Overleg Wadden (BOW);	groen	Provincie Groningen heeft als lid van het Bestuurlijk Overleg Waddengebied een actieve bijdrage geleverd aan het waddenbeleid, onder andere via het Uitvoeringsprogramma Waddengebied 2021-2026. Daarmee hebben wij de Groningse kustontwikkeling (Eems-Dollard en Lauwersmeer) een belangrijke impuls kunnen geven. Onze bestuurlijke rol heeft bijgedragen aan de toekenning van PAGW-middelen (Programmatische Aanpak Grote Wateren) aan het Lauwersmeergebied. Daarnaast is het gelukt om de opgaven in het programma Eems-Dollard 2050 onder de aandacht van het Omgevingsberaad Waddengebied te brengen.
Grote projecten: Haven Lauwersoog, Visie Lauwersoog, Vergroening chemie, Eemszijlen / Groote Polder, Noordpolderzijl, Werelderfgoedcentrum, Klimaatadaptatie kustzone Westpolder, Gebiedsontwikkeling/ versterking Lauwersmeerdijk en Zoutkamp, Dubbele Dijk, IBP-VLOED.		Duurzame Haven Lauwersoog: Zie programma Lauwersmeer/Lauwersoog hierna bij Regulier. Lauwersoog: Zie programma Lauwersmeer/Lauwersoog hierna bij Regulier. Vergroening chemie: Zie beleidsdoel Vestigingsklimaat onder deelprogramma 5.1 Economie en werkgelegenheid. Groote Polder/Eemszijlen: Zie onder bestaande prioriteiten bij Realisatie Waddenopgave en Eems-Dollard en hierna bij Regulier, onder Waddenkust.
	oranje	Noordpolderzijl: Door waterschap Noorderzijlvest en gemeente Hogeland is het initiatief genomen om de haven van Noordpolderzijl op een duurzamere wijze bereikbaar te houden. De tegenstellingen en grenzen rondom Noordpolderzijl zijn echter hard, natuur buitendijks en landbouw binnendijks. Wij ondersteunen het gebiedsproces dat nodig is om hier ontwikkelingen op gang te helpen. Vooralsnog is deze ontwikkeling 'on-hold' gezet en is bestuurlijk afgesproken eind 2024 opnieuw te bezien of hier met het gebied stappen gezet kunnen worden.
		Werelderfgoedcentrum (WEC): Zie hieronder bij Regulier, onder Waddenkust.
	groen	Gebiedsontwikkeling/Versterking Lauwersmeerdijk en Zoutkamp: De werkzaamheden in Zoutkamp zijn gestart, de bouw van het gemaal en de schutsluis inclusief de verbindingen worden de komende jaren uitgevoerd. De versterking van de Lauwersmeerdijk is ook gestart, komend najaar moet nog een laatste definitief besluit over de natuurmaatregelen (kwelder, natuurlijke overgang en getijdengebied) genomen worden door waterschap Noorderzijlvest, provincie en RWS. Voor het getijdengebied Marnerwaard worden de laatste ramingen en budgetten in 2023 afgerond.
		Dubbele Dijk: Zie hierna bij Regulier, onder Waddenkust.
		IBP-VLOED: Zie hierna bij Regulier, onder Waddenkust.
GS bepalend in Waddenbeleid.	groen	Ons college neemt via één van onze leden deel aan het Bestuurlijk overleg Waddengebied. Waddengebied (BO). Het BO Waddengebied is het belangrijkste beleidsbepalende gremium van de Nederlandse Wadden. Onderwerpen die voor provincie Groningen van belang zijn kunnen zo onder de aandacht van het Rijk en andere overheden worden gebracht. Voorbeelden waarbij dit in is gebeurd is zijn de kustontwikkeling, ontwikkeling van het natuurbeleid via het Beleidskader Natuur Waddenzee en de aanlanding van wind op zee in Eemshaven.
Ecologie en Economie in balans (E&E) 2020-2024: Programma in de Eemsdelta gericht op ruimte voor duurzame economische en ecologische ontwikkeling.
Resultaat 2023		Resultaat 2023
We hebben de dialoog op het grensvlak van ecologie en economie in de Eemsdelta gefaciliteerd.	groen	Met alle overleggen ten aanzien van de herijking van de ambities van E&E, stuurgroepvergaderingen en dialoogdagen is de dialoog gefaciliteerd.
We hebben op basis van de herijking van de ambities een nieuwe overeenkomst voor het netwerk van E&E opgesteld en deze is vastgesteld door het netwerk.	groen	Medio november is de definitieve tekst van de samenwerkingsovereenkomst met instemming voorgelegd aan de stuurgroep E&E. (De overeenkomst is tijdens de eerste stuurgroepvergadering van 2024 in maart ondertekend.)
We hebben de afstemming over ruimtegebruik en ruimtelijke kwaliteit, mede ten behoeve van gebiedsontwikkeling gefaciliteerd.	groen	Bij het Programma Aanlanding Wind Op Zee is een goede basisconnectie gelegd met het E&E-netwerk. Gebiedsontwikkeling Oostpolder in brede context is in het najaar in het stuurgroepoverleg besproken.
We hebben nieuwe koppelkansen industrie, landbouw en natuur verkend.	groen	Dit thema komt aan bod in het project Eemszijlen en de opschaling van de succesvolle maatregelen van het programma ED2050.
We hebben de samenwerking en communicatie binnen en met E&E in kaart gebracht en gefaciliteerd;	groen	Dit is een doorlopend proces en een van de hoofdtaken van E&E. Wij zijn in 2023 bezig geweest met de herijking van de ambities en de evaluatie van de samenwerking. (Sluitstuk van deze herijking is de nieuwe samenwerkingsovereenkomst die begin 2024 is ondertekend.)
We hebben schurende onderwerpen geagendeerd en besproken.	groen	Bij de discussies om te komen tot een nieuwe overeenkomst komen schurende onderwerpen ruimschoots aan bod. Maar ook daarbuiten hebben we gesproken over schurende onderwerpen, zoals bijvoorbeeld de baggervergunning van Groningen Seaports.
E&E-partners hebben zelf dossiers en issues aangedragen waarvoor ze E&E willen inzetten.	groen	Vanuit E&E is de afstemming over het indienen van zienswijzen op de Duitse plannen voor de verdieping van de vaargeul Emden-Noordzee gefaciliteerd op verzoek van Rijkswaterstaat en het ministerie van LNV. Ook is E&E betrokken bij de gesprekken over de baggervergunning van GSP.
Bos en Hout Centraal doel van Bos en Hout is om vanuit de groene functies bij te dragen aan de grote transities, opgaven en projecten. Ons streven is een groei van bos en houtige opstanden (onder andere lanen en erfbeplantingen) in onze provincie met 1 procent per jaar overeenkomend met 750 ha, bos en hout in allerlei varianten. Dit realiseren wij door aankopen en inrichten van gronden met bos, via het subsidiespoor en door onderzoek en opdrachten.
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Inzet beplanting langs wegen en op erven in het buitengebied;	groen	In 2023 zijn 26 aanvragen ingediend. Het betreft in totaal 19,55 hectare nieuwe aanplant.
Uitbreiding Bos en Hout door de provincie via verwerving van gronden en aanleggen van bos (ca. 25 ha). Dit is mede afhankelijk van kansen die zich in de grondmarkt voordoen en voldoende beschikbaarheid van plantmateriaal.	groen	Op dit moment zijn we op ca. 31 hectare eigen gronden bezig met planontwikkeling voor de aanleg voor bos.
Uitbreiding bos en hout via nieuwe subsidieregeling voor aanleg van bos en beplanting: Programmalijn Bos: ca. 15 ha; Programmalijn lijnvormige elementen (zoals houtsingels en weg- en laanbeplanting): ca. 18 ha; Programmalijn Vergroenen van erven in het buitengebied: ca. 6 ha. Resultaten zijn afhankelijk van de hoeveelheid subsidieaanvragen en de mogelijkheden van cofinanciering.	groen	Verdeeld over de programmalijnen betreft het: Vergroenen schoolpleinen, 0,36 ha; Vergroening erven, 1,16 ha; Vergroening bedrijventerreinen, 2,04 ha; Lijnen in het landschap, 4,99 ha; Programmalijn bos, 11 ha.
Verkenning vergroening bedrijventerreinen, zo mogelijke koppelen aan klimaat- en kwaliteitsinvesteringen op bedrijventerreinen.	groen	Het vergroenen van bedrijventerreinen is onderdeel geworden van de nieuwe subsidieregeling Bos en Hout.
Verkenning van mogelijkheid tot subsidiëring van aanleg bos en hout op bedrijventerreinen. Totaal is de verwachting (zie begroting Uitvoeringsprogramma Bos en Hout) om in 2023 met eigen aanleg en subsidies en opdrachten circa 80 ha bos te realiseren. Het behalen van deze taakstelling is mede afhankelijk van toekomstige beschikbare middelen, kansen in de markt, beschikbaarheid van voldoende plantmateriaal, subsidieaanvragen en (co)financieringsmogelijkheden derden.	oranje	Zie toelichting hierboven. In de praktijk vallen de aanlegkosten hoger uit dan verwacht (mede in combinatie met de inflatie) waardoor we minder ha kunnen realiseren dan oorspronkelijk was voorzien op basis van het Uitvoeringsprogramma Bos en Hout 2021-2030.
Stikstof biodiversiteit In 2019 heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) buiten werking gesteld. Hiermee verdween de grondslag onder alle Wet natuurbeschermingvergunningverlening waarbij sprake is van stikstofdepositie op overbelaste Natura 2000 gebieden. Het Rijk en de provincies zijn sindsdien doende een alternatief voor de PAS vorm te geven. Middels een beleidsregeling stikstof is de vergunningverlening voor de Wet natuurbescherming weer op gang gekomen. Daarnaast wordt via een gebiedsgerichte aanpak een verlaging van de depositie van de overbelaste Natura2000-gebieden in Nederland in gang gezet. In Groningen b.etreft het Natura2000 gebied Lieftinghsbroek. Inmiddels heeft het Rijk de Startnota Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) naar de Tweede Kamer gestuurd met daarin een voorgestelde aanpak om de doelen Stikstof/biodiversiteit, water en klimaat. De provincies hebben in dit NPLG een belangrijke rol in de vorm van het opstellen van een gebiedsplan/-programma alsook de gebiedsgerichte uitvoering hiervan.
Resultaat 2023		Resultaat 2023
Uitvoering geven aan het gebiedsproces Lieftinghsbroek:		Uitvoering geven aan het gebiedsproces Lieftinghsbroek:
Natuurmaatregelen om de habitattypen in het gebied te herstellen en versterken: planvorming en uitvoering (bevorderen voeding met basenrijk grondwater);	oranje	Onderzoek naar natuurherstel maatregelen is doorgezet in 2023. Vanwege het ontbreken aan rijksmiddelen is de uitvoering doorgeschoven naar 2024.
Gerichte bronmaatregelen bij piekbelasters: mogelijkheden verkennen, enkele maatregelen uitvoeren (no regret, versnellings-aanpak, aankoop op basis van vrijwilligheid);	groen	De Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de Lbv-plus zijn opengesteld van juli tot december 2023 (Lbv) respectievelijk april 2024 (Lbv+). Enkele tientallen Groningse bedrijven kwalificeren voor de Lbv, geen enkele voor de Lbv-plus. Acht Groningse bedrijven hebben zich in 2023 aangemeld voor de Lbv-regeling.
Samen met regionale partijen zoeken naar koppelkansen met andere opgaven in het gebied.	groen	Samen met adviescommissie Lieftinghsbroek wordt gezocht naar koppelkansen, ook in breder verband binnen het gebiedsproces Westerwolde. In Lieftinghsbroek is de koppeling gelegd met een meetpilot waardoor inzichtelijker wordt wat bijdraagt aan de depositie binnen het gebied. De verwachting is dat op basis van deze inzichten maatwerk kan worden geleverd bij de invulling van de stikstofreductieopgave.
De adviescommissie Lieftinghsbroek zal zijn adviezen opleveren als input voor het gebiedsplan.	groen	Eind 2022 heeft de adviescommissie een tussenadvies opgeleverd. De opdracht aan de commissie is verlengd tot 2025.
De eerste tranche van de opkoopregeling zal afgerond worden.	groen	In 2023 zijn geen bedrijven aangekocht via de opkoopregeling. Via het Rijk loopt wel een aantal onderhandelingen.
In noordelijk verband wordt er gewerkt aan een nieuw op te zetten subsidietraject waarbij op vrijwillige basis in de praktijk ervaringen opgedaan worden met kleine stikstofreducerende maatregelen. Dit heeft de potentie om de stikstofuitstoot met grote stappen te verlagen. De planning is dat de subsidieregeling eerste kwartaal van 2023 in werking treedt.	groen	Het Rijk heeft € 55 miljoen toegekend. In juni 2023 is de regeling opengesteld. Inmiddels is door het succes aan inschrijvingen een tweede openstelling in juni 2023 gedaan en wordt, na evaluatie, een derde openstelling in 2024 voorbereid.
Uitvoeren pilot landbouw en ervaringen uitdragen naar andere bedrijven:		Uitvoeren pilot landbouw en ervaringen uitdragen naar andere bedrijven:
Opstellen van een gebiedsplan-op-hoofdlijnen met duidelijke kaders van uw Staten, onder onze verantwoordelijkheid en met een adviesrol door een provinciale commissie met partners (waarmee eerder gespard is over regievoering). (Zie ook hieronder bij Nieuwe prioriteiten Perspectiefnota 2023, Grote transitie Natuur en stikstof.)	groen	Uw Staten hebben op 22 februari 2023 de Startnotitie Gebiedsplan Transitie Landelijk Gebied vastgesteld. Het Stand-van-zaken document Transitie Landelijk Gebiedis vervolgens op 5 juli 2023 door uw Staten vastgesteld en naar het Rijk gestuurd. In de deelgebieden wordt doorgewerkt aan een gebiedsplan voor Groningen dat vóór de zomer van 2024 gereed moet zijn voor besluitvorming.
Uitvoering geven aan de Groninger Aanpak Stikstof;	groen	Deze aanpak wordt geïntegreerd in de gebiedsprocessen die moeten leiden tot een gebiedsplan voor Groningen.
Uitvoeren natuurherstelmaatregelen;	oranje	De hydrologische maatregelen zijn verder uitgewerkt. Het hydrologisch rapport over de verschillende gemodelleerde scenario’s over de uit te voeren maatregelen en de effecten daarvan op de natuurdoelen en de omgeving is gereed. De uitvoering is afhankelijk van de besluitvorming over het beschikbaar komen van rijksmiddelen.
Subsidiëren eerste uitvoeringsprojecten vanuit noordelijk verband (Groningen-Fryslân-Drenthe), laaghangend fruit;	groen	Het Rijk heeft € 55 miljoen toegekend. In juni 2023 is de regeling opengesteld. Inmiddels is door het succes aan inschrijvingen een tweede openstelling in juni 2023 gedaan en wordt, na evaluatie, een derde openstelling in 2024 voorbereid.
Tweede en derde tranche opkoop moet tot verdergaande reductie leiden.	groen	Tranches MGA (Maatregel Gerichte Aankoop)waar provincies de lead hebben zijn nog niet opengesteld. Wel de regelingen Lbv en Lbv-plus (waar het Rijk het voortouw neemt), zie hierboven.
Eerste natuurherstelmaatregelen zullen uitgevoerd kunnen worden.	groen	Zie tekst onder hydrologie.

Prioriteiten Perspectiefnota 2023

Prestatie	Voort-gang	Toelichting
Grote transitie Natuur en stikstof
Vóór 1 juli 2023 zullen wij een gebiedsplan inleveren bij LNV. Het gebiedsplan is besproken in zeven à tien deelgebieden met boeren en andere relevante betrokkenen. Het gebiedsplan zal voor de deelgebieden omschrijven welke maatregelen wij op het gebied van Stikstof/ biodiversiteit, Kaderrichtlijn Water en Klimaat (veenoxidatie/methaan) wij voornemens zijn. Tevens zullen wij in dit gebiedsplan aspecten als klimaat-adaptatie, landschap, infra, erfgoed etc. meenemen. Het gebiedsprogramma moet zicht geven op de uitvoering in de periode tot 2030-2035, de kosten daarvan en de sociaal-economische impact daarvan. Onze verwachting is dat dit resulteert in een reservering van LNV van honderden miljoenen euro's voor de uitvoering in Groningen. De vervolgstap, welke nu is voorzien vanaf 1 juli 2023, is dat we per deelgebied deze gebiedsplannen gaan uitwerken en daarmee concreet invulling gaan geven aan de gestelde doelen. Wij zullen enkele herinrichtingsprojecten gaan starten om complexe inrichtingsvraagstukken met een gebiedscommissie en een wettelijk instrument ter hand te nemen.	groen	Het stand-van-zaken document Transitie Landelijk Gebied Groningen is op 5 juli 2023 door uw Staten vastgesteld en naar het Rijk gestuurd. De gebiedsprocessen in zeven deelgebieden worden doorgezet tot en met september 2024 waarna een gebiedsplan opgeleverd zal worden aan het Rijk. Vooralsnog gaan we door met de gebiedsprocessen, maar zullen we transparant communiceren over de bijstellingen van het rijksbeleid en rijksbegroting. Ook zetten we in op vijf maatregelpakketten die wij hebben opgesteld op verzoek van het Rijk.
Per januari 2023 stellen wij via SNN een subsidieregeling open voor agrariërs om relatief eenvoudige stikstofmaatregelen te nemen om op deze manier de uitstoot van stikstof ook op korte termijn al te kunnen reduceren.	groen	Het Rijk heeft € 55 miljoen toegekend. In juni 2023 is de regeling opengesteld. Inmiddels is door het succes aan inschrijvingen een tweede openstelling in juni 2023 gedaan en wordt, na evaluatie, een derde openstelling in 2024 voorbereid.
Wij zullen voorbereidingen treffen om provinciale doelen, waarvoor geen rijksgeld beschikbaar is maar die wel passen in de integrale aanpak, in de vorm van nadere uitwerkings- en/of uitvoeringsplannen;	groen	Er is in november 2022 een investeringskrediet beschikbaar gesteld door Provinciale Staten voor strategische aankopen van € 100 miljoen. In 2023 is een substantieel deel ingezet.
Een uitvoeringsplan voor de bemensing van de uitvoeringsfase wordt opgesteld en vanaf september 2023 uitgevoerd. Gelet op de krapte van de arbeidsmarkt zal veel aandacht besteed worden aan de samenwerking met Prolander, provincie Drenthe, interne werving/prioritering en de samenwerking met partners en adviesbureaus.	groen	Over de financiën en de (regionale) doelen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is vanuit het Rijk nog geen helderheid gegeven. Dit hindert het opzetten van een uitvoeringsorganisatie. Het uitvoerings-/organisatieplan zal in 2024 worden opgesteld worden waarna de uitvoeringsorganisatie vanaf eind 2024 opgebouwd kan worden. Met het oog op de opgave zijn reeds arbeidsovereenkomsten aangegaan uit de bestaande beschikbare procesgelden van het Rijk.
Bos en Hout (Zie hierboven bij Bestaande prioriteiten.)
Faunafonds BIJ12:
Uitkeren van faunaschade: Agrariërs kunnen, indien zijn schade door dieren aan hun gewas of vee hebben, een tegemoetkoming aanvragen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan schade veroorzaakt door ganzen aan grasland en wintertarwe en wolven die schapen doden. Op basis van de door ons vastgestelde beleidsregels krijgen agrariërs een tegemoetkoming voor deze schade. In de meeste gevallen is dit 95% van de geleden schade.	groen	Het uitkeren van de faunaschade vindt plaats volgens onze beleidsregels. Wel constateren we een toename van de schadeomvang. Deze toename is deels toe te schrijven aan ecologische ontwikkelingen zoals een toename van het aantal ganzen maar ook aan economische ontwikkelingen (stijging grasprijzen). Het overgrote deel van de schade hangt samen met ganzen. Met het nieuwe ganzenakkoord geven we een nieuwe impuls aan het ganzenbeheer. Op korte termijn zal dit niet direct tot een daling van de kosten leiden. Het doel blijft uiteindelijk wel een reductie van de schade.
Deelnemersbijdrage foerageergebieden: In Groningen hebben we een aantal ganzenfoerageergebied waarmee we trekganzen rust en voedsel bieden. Daarmee dragen we zorg aan de internationale verplichting om trekganzen te beschermen. Agrariërs die onderdeel zijn van een ganzenfoerageer-gebied krijgen een deelnemerspremie per hectare.	groen	De deelnemersbijdrage voor de foerageergebieden wordt vergoed via BIJ12. In het nieuwe ganzenakkoord zijn afspraken gemaakt over het verhogen van de deelnemersbijdrage. Hiervoor wordt een wijziging van de bijbehorende subsidieregeling voorbereid.
Organisatiekosten: BIJ12 geeft namens de provincies uitvoering aan de faunaschaderegeling en andere zaken die voor de hand liggen om gezamenlijk in uitvoering te hebben. Denk hierbij aan advies over preventie van gewasschade, het doen van onderzoek en monitoring.	groen	BIJ12 voert diverse taken uit voor de provincie, waaronder de uitvoering van de faunaschaderegeling. Ook lopen er diverse onderzoeken ter ondersteuning van provinciaal beleid, bijvoorbeeld naar de taxaties van faunaschade, of manieren om schade te voorkomen en te beperken.
Werelderfgoedcentrum Waddenzee: Zie hieronder bij Regulier.

Regulier

Prestatie	Voort-gang	Toelichting
Waddenkust: Programma Eems-Dollard: Uitvoering van het adaptief programma Eems-Dollard 2050 dat gericht is op ecologische verbetering met ruimte voor economische versterking van de Eems-Dollard.
Programma 2.0 Eems-Dollard 2050 voor de periode 2021-2026
Samenwerking met Duitsland: Uitvoeren van drie gezamenlijke projecten: Eems-Dollard symposium gericht op kennisuitwisseling tussen wetenschap, beleid en beheer, Uitwisselingsproject van wederzijdse kennis en ervaring met het toepassen van slib uit de Eems-Dollard op landbouwgrond. Uitwerken aanpak om te komen tot een gezamenlijke ecologische sediment-managementstrategie.	groen	Samenwerking met Duitsland: De viering van 25 jaar SubG in aanwezigheid van de ministers van LNV en van het Umweltministerium is vanwege de val van het kabinet en de verkiezingen vervallen. Op 23 november 2023 heeft het jaarlijks gezamenlijke kennissymposium plaatsgevonden Rondom behoud en ontwikkeling van Hond-Paap worden stappen gezet voor een gezamenlijke pilot.
Dubbele Dijk: Uitwerking inrichting en beheer noordelijk en zuidelijk deel van het tussengebied van de Dubbele Dijk, Start aanleg getijdenduiker in het zuidelijk deel	groen	Sinds augustus is gewerkt aan de aanleg van een waterdichte stalen constructie die het mogelijk heeft gemaakt tijdens het stormseizoen veilig te kunnen bouwen aan de dijkdoorgang. Begin november is de eerste paal geslagen voor de bouw van de getijdenduiker. De getijdenduiker verbindt het gebied tussen de twee dijken met de Eems. Door de getijdenwerking kan hier slib uit de Eems bezinken en brakwaternatuur ontstaan. Het brakke water maakt ook zilte landbouw en aquacultuur mogelijk. Naar verwachting wordt de getijdenduiker in het voorjaar van 2025 in gebruik genomen. In het noordelijk deel zijn de proeven en experimenten door kennisinstellingen en bedrijven voortgezet en zijn plannen ontwikkeld voor een 'proefboerderij' voor zouttolerante akkerbouw en aquacultuur.
Project Eemszijlen; Verkenning omlegging spui, zoetwatervoorziening, recreatiesluis, zoet-zout;		Zie hierboven bij Realisatie Waddenopgave en Eems-Dollard.
Uitvoering pilot ophogen landbouwgronden met slib uit de Eems-Dollard: Uitvoeren ontwatering perceel en controlemetingen; monitoren en beantwoorden eerste kennisvragen;	groen	Een aantal kennisvragen over de eerste fase van het project zijn beantwoord. Om de kennisvragen over de rijping te kunnen beantwoorden, worden de ontwikkelingen in het depot gevolgd door middel van monitoring. De opgedane kennis wordt direct benut in het IBP-project VLOED.
Opschalingsproces voor ophogen landbouwgronden en kleirijperijen via Interbestuurlijk Programma VLOED: In 2023 komen de uitgewerkte scenario's beschikbaar op basis waarvan besluitvorming voor de eerste fase van opschaling kan volgen.	groen	In de verkenning van het IBP-project VLOED zijn drie maatregelen verkend die in samenhang bij opschaling toekomstperspectief bieden aan de kustzone langs de Eems-Dollard (Groeidelta): mechanisch ophogen van landbouwgronden met slib uit de Eems-Dollard; kleirijperijen van slib uit de Eems-Dollard ten behoeve van dijkversterking; binnendijkse natuurlijke slibinvang. De stuurgroep E&E onderschrijft deze samenhang van maatregelen en heeft de ambitie om deze verder te brengen. In 2023 is tevens 211 hectare grond aangekocht in het zoekgebied voor de genoemde maatregelen. Het ruimtelijke proces zal ook ingaan op de invulling van deze gronden en beogen we in 2024 met de omgeving te starten. De verkenning VLOED krijgt onder andere hiermee een vervolg in 2024.
Plaatsen van rifblokken van baggerslib in de Eems-Dollard voor onderzoek naar het vestigingsklimaat voor biobouwers;	groen	Eind 2022 zijn op twee locaties voor de zeedijk tussen Delfzijl en Eemshaven rifblokken van baggerslib uit de Eemshaven geplaatst. De komende vijf jaar wordt onderzocht hoe het onderwaterleven in de Eems-Dollard en Waddenzee hierdoor gestimuleerd wordt.
Start verkenning pilot buitendijkse slibsedimentatie;	groen	Met de grondeigenaar worden gesprekken gevoerd over uitvoering van de pilot. Start van de uitvoering is afhankelijk van overeenstemming met de grondeigenaren. De grondeigenaar wil graag afspraken maken als ware de samenwerkende partners binnen ED2050 als één overheid functioneren. Vanuit ED2050 (vitale kust, provincie) proberen we een goede modus hiervoor te vinden.
Opleveren jaarrapportage kennisontwikkeling en monitoring.	rood	Over het verslagjaar 2022 is door capaciteitsproblemen geen jaarrapportage kennisontwikkeling en monitoring verschenen.
Programma Lauwersmeer/Lauwersoog:		Programma Lauwersmeer/Lauwersoog:
Door middel van het opstellen van jaarplannen wordt ieder jaar gewerkt aan de uitvoering van het programma.	groen	De Gebiedsagenda Lauwersmeer is vastgesteld. In de Jaarplannen Lauwersmeer worden activiteiten per jaar beschreven. De Stuurgroep Lauwersmeer (nieuwe stijl 2022) heeft een Toekomstagenda opgesteld met daarin opgenomen alle opgaven op het gebied van 'Natuur, Water en Klimaat' en 'Nationaal Park, Duurzame economie en toerisme'. De Toekomstagenda is eind 2023 vastgesteld. Het inspiratiedocument Lauwersoog Natuurlijk is in de stuurgroep omarmd. Verkenning voor een vervolg wordt in gang gezet. Vanuit de Duurzame Havencoalitie Lauwersoog is het Masterplan Donkerte Lauwersoog geïnitieerd waaraan in 2023 invulling is gegeven.
Uitvoering meerjarige projecten:		Uitvoering meerjarige projecten:
Uitvoering Werelderfgoedcentrum Waddenzee, aanbesteding bouw: De financiering voor het Werelderfgoedcentrum Waddenzee (WEC) is rond. De aannemer heeft een vast bedrag afgegeven voor de bouw van het WEC. De bouw van het WEC start in het voorjaar van 2023 (na het stormseizoen). Oplevering van het gebouw wordt verwacht in 2025.	groen	De bouw van het Werelderfgoedcentrum Waddenzee is in het voorjaar van 2023 gestart. Op 23 november 2023 is het hoogste punt bereikt. Bouw loopt volgens schema en oplevering van het gebouw wordt verwacht in 2025.
Beheer en monitoring broedeilanden bij de Eemshaven en bij het industriegebied Oosterhorn:
Monitoring broedsucces visdiefjes en noordse sterns op de broedeilanden.	groen	Broedeiland Stern bij de Eemshaven: Natuurmonumenten beheert het eiland en Sovon monitort jaarlijks de broedvogels. De broedpopulaties van noordse stern, visdief en bontbekplevier zijn sinds 2018 met groot succes verplaatst van de bedrijventerreinen in de Eemshaven naar het eiland. Momenteel broedt een belangrijk deel van de Nederlandse Waddenzeepopulaties van noordse stern (een derde), visdief (ook een derde) en bontbekplevier (een zesde) op het eiland Stern. Het broedsucces van de sterns was sinds 2018 steeds redelijk tot goed. Alleen in 2023 was het broedsucces slecht doordat de meeste jongen vlak voor het uitvliegen zijn bezweken aan vogelgriep. Desondanks blijft het eiland een van de belangrijkste broedkolonies voor sterns in de Waddenzee. Broedeiland Marconi bij de haven van Delfzijl: Sinds 2022 verzorgt de gemeente Eemsdelta de inrichting en het beheer van het eiland Marconi als broedlocatie voor sterns en plevieren. In 2022 en 2023 hebben er wel bontbekplevieren en scholeksters, maar nog geen sterns gebroed. Met de subsidie die vanuit Europa via de Green Deal WaterLANDS binnengehaald is, wordt de Marconi-kwelder verder geoptimaliseerd. De belangrijkste werkzaamheden zijn erop gericht om de natuurlijke kwelder en het broedeiland zo in te richten dat deze zich verder kunnen ontwikkelen en broedende vogels niet verstoord worden door bezoekers of predatie.
Beheer Natuurnetwerk Groningen en Agrarisch Natuurbeheer
Openstelling Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL) ten behoeve van toekennen middelen beheer Natuurnetwerk Groningen voor het beheer van natuurterreinen binnen het natuurnetwerk door terrein beherende organisaties (Natuurmonumenten, Groninger Landschap, Staatsbosbeheer, Bosgroep en Natuurcollectief).	groen	Ten behoeve van het beheerjaar 2023 zijn er middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van natuurbeheer in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Terreinbeheerders zetten deze middelen in voor het beheren van natuurterreinen.
Subsidieopenstelling Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer (ANLB) ten behoeve van toekennen middelen agrarisch natuurbeheer (akker- en weidevogels) in de daartoe aangewezen gebieden in het natuurbeheerplan Groningen (zogenaamde) akker- en weidevogelkerngebieden.	groen	In 2023 is door collectieven voor agrarisch natuurbeheer gestart met een nieuwe zesjarige beheerperiode (toet en met 2028) ten behoeve van het agrarisch natuurbeheer in de leefgebieden open grasland, open akker, dooradering en de categorieën water en klimaat. Het beheer wordt gedurende het jaar uitgevoerd door de collectieven in samenwerking met agrariërs. Over het ANLb vindt regulier overleg plaats tussen provincie en collectieven.

Bijdrage Verbonden partij aan beleidsdoel

Prestatie	Voort-gang	Toelichting
Prolander
Vertalen van provinciaal beleid op het gebied van plattelands- en gebiedsontwikkeling in concrete gebiedsprojecten.	groen	Er zijn diverse projecten in planvorming en uitvoering. De verbindingszone Meerweg is dit jaar afgerond en de planvorming Dwarsdiep is opgestart. Daarnaast heeft Prolander bijdragen aan diverse provinciale programma's geleverd zoals het programma Bos en Hout.
Waddenfonds
Behartiging van de belangen van de deelnemende provincies (waaronder Groningen) met betrekking tot het beheer van het Waddenfonds en de besteding van middelen ten laste van dit fonds.	groen	Beheer en uitvoering van het Waddenfonds zijn in 2023 naar wens verlopen. Via de subsidieregelingen Budget Lokale Innovaties en Thematische Uitvoering Waddenfonds (Stuw) en het Investeringskader Wadden zijn dit jaar diverse goede projecten ingediend voor het werkingsgebied. Twee voorbeelden van projecten op het gebied natuur, landschap en duurzame economischeontwikkeling die afgelopen jaar zijn gehonoreerd waren: 'Waakvogels' waarmee inzicht en kennis wordt opgedaan via een uitgebreid monitoringsprogramma gebaseerd op het herstel van het leefgebied van wadvogels in het Waddengebied. 'Sea Salt Ceramics' waarbij overtollig waddenslib tot een hoogwaardig nieuwe keramische tegels wordt verwerkt bij het bedrijf Koninklijke Tichelaar.